Week 3: Film Machuca

Focusvraag?

Ik wil meer te weten komen over de geschiedenis van Chili. Wie waren Allende en Pinochet?


Regisseur

Machuca is een film van de Chileense regisseur Andrès Wood. Hij beschouwt in zijn films de Chileense samenleving vaak op een kritische manier. Van zijn vierde film, Machuca, wordt gezegd dat hij autobiagrafische trekken heeft. Wood zou zijn ervaringen uit zijn eigen jeugd in deze film hebben verwerkt. Machuca vertelt het verhaal van een vriendschap tussen een jongen uit de gegoede burgerij en een jongen uit een armenwijk, die op de proef wordt gesteld tijdens de staatsgreep van Pinochet. Deze film won verschillende prijzen, waaronder de Goya (filmprijs) in 2005.

Hoofdrolspelers

De film situeert zich in de beginjaren 70 in Chili.
Op dat moment was de onrust en onvrede in het land zeer groot. De twee hoofdrolspelers van de film zetten een verbluffende prestatie neer. Het zijn de acteurs Matias Quer en Ariel Mateluna.

Geschiedenis

 Het is belangrijk dat we kort de situatie schetsen van de politieke toestand op dat moment en de geschiedenis die vooraf ging aan Chili.

Chili is een lang, smal land in Zuid-Amerika. Het is het langste land ter wereld. Het ligt ingeklemd tussen de Stille Zuidzee in het westen en het Andesgebergte in het oosten. De hoofdstad van Chili is Santiago.

Chili werd in 1540 veroverd door Spanje. De Spanjaarden versloegen de Indianen en stichtten Santiago. In 1810 verklaarde Chili zich onafhankelijk, maar de Chilenen moesten nog 8 jaar oorlog voeren met de Spanjaarden om echt onafhankelijk te worden. In de 19de eeuw was Chili een rijk land. Na de Eerste Wereldoorlog ging het minder goed.

Verschillende politieke partijen, zowel communistische als fascistische, regeerden het land. Er werd geprobeerd sociale hervormingen door te voeren. Maar in 1973 greep generaal Augusto Pinochet de macht. Tijdens de staatsgreep werden duizenden mensen en de president, Salvador Allende, gedood. Pinochet was een dictator. Iedereen die tegen hem was, liet hij opsluiten of vermoorden. Hij was tot 1988 president. In dat jaar kozen de Chilenen tegen Pinochet, en kwam er een nieuwe president.

Wie was Salvador Allende eigenlijk?

Salvador Allende (Valparaíso, 26 juni 1908 – Santiago, 11 september 1973) was een Chileens staatsman, president van Chili van 1970 tot aan zijn dood in 1973. Hij was het eerste democratisch gekozen socialistische staatshoofd in Latijns-Amerika.

Allende studeerde medicijnen en was reeds tijdens zijn studie actief als geëngageerd studentenleider.

Allende voerde tijdens zijn bewind drastische hervormingen door. Zijn voornaamste punten waren bestrijding van armoede, landbouwgrond voor kleine boeren en nationalisatie van bedrijven. Hij stond dus garant voor socialisme langs democratische weg. Men noemde het ook wel eens het “Chileense experiment”.

Maar Allende kampte met heel veel tegenstand. De christen- democraten saboteerden zijn hervormingen. Zijn eigen achterban was verdeeld tot op het bot. Er was ook nog een andere stoorzender nl. de Verenigde Staten, die waren als de dood  dat Chili een tweede Cuba zou worden, een Sovjet satelliet in Zuid- Amerika.

Door al deze elementen stortte de economie in.  Er kwamen voedseltekorten, stakingen, opstandjes, terreurbewegingen enz.
Chili was vanouds een van de stabielste democratieën van Zuid-Amerika maar verviel in drie jaar tijd in een ware chaos.

Aan Allendes bewind werd op 11 september 1973 abrupt een einde gemaakt door een rechtse militaire staatsgreep onder leiding van generaal Augusto Pinochet, waarbij Salvador Allende om het leven kwam. In de westerse wereld werd en wordt door historici algemeen aangenomen, dat Allende met een wapen uit Cuba zelfmoord beging, terwijl in het Oostblok en onder linkse historici hieraan getwijfeld wordt. De Chileense staat heeft in juni 2011 het onderzoek naar de doodsoorzaak van Allende en Pablo Neruda heropend. De uitkomst hiervan, hij pleegde inderdaad zelfmoord, werd op 19 juli 2011 door zijn dochter Isabel Allende bekend gemaakt.

Kapitalisme versus marxisme

In de geschiedenisboeken spreekt met dikwlijls over het feit dat Salvador Allende een marxist zou zijn. Wat betekent dit nu juist?
Uitleg marxisme: 

Karl Marx vond dat de mensen in de maatschappij verschillende groepen vormden. Deze groepen noemde hij klassen. Zo vond hij dat er bijvoorbeeld een klasse was van arbeiders en een klasse van rijke burgers. Deze klassen voerden volgens Marx al eeuwenlang een strijd om de macht. Dit noemde hij de klassenstrijd. Er was volgens Marx altijd sprake van één klasse die een andere klasse onderdrukte. Deze gedachtegang, of leer, van Marx noemen we ook wel het marxisme.

 

Uitleg kapitalisme:

Kapitalisme: is een politiek-economisch systeem dat onder andere gekenmerkt wordt door privé-eigendom van de productiemiddelen (zoals: machines, grond, gebouwen, grondstoffen en arbeid). Hierbij staat het zogeheten winstoogmerk voorop.

Wie was Augusto Pinochet?

Augusto José Ramón Pinochet Ugarte (Valparaíso, 25 november 1915 - Santiago, 10 december 2006) was een Chileens generaal en politicus. Hij was dictator vanaf zijn staatsgreep met hulp van de Verenigde Staten op 11 september 1973, waarbij president Salvador Allende zelfmoord pleegde, tot aan 1990.

Aanvankelijk wordt de macht overgenomen door de militaire junta bestaande uit Pinochet (leger), José Toribio Merino (marine), Gustavo Leigh (luchtmacht) en César Mendoza (politie), maar Pinochet trekt al snel alle macht naar zich toe en benoemt zichzelf in 1974 tot president.

Na de staatsgreep van Pinochet werd Chili dan ook een dictatuur.
Politieke partijen en vakbonden werden verboden.  Iedereen die links was liep gevaar tijdens zijn regime. De vrijheid van meningsuiting werd ook geschrapt. Er zijn tijdens zijn regime maar liefst 3000 doden en vermisten geteld. Ook spreekt men van ruim 10 000 vluchtelingen.

Aan het eind van zijn regering gaf Pinochet onder toenemende internationale druk het democratiseringsproces in het land een kans en liet een referendum organiseren, waaruit bleek dat de Chilenen een terugkeer naar de democratie wensten. Chili is ondertussen teruggekeerd naar een democratie.  Chili zuchtte wel nog  tot 1990 onder Pinochet.  Maar liefst 17 jaren lang.  Sindsdien heeft het land maar heel halfhartig afscheid genomen van de dictatuur.

De voormalige dictator bleef zelfs tot 1998 chefstaf van het leger en heeft tot op de dag van vandaag  zijn NATO in het parlement, niet democratisch verkozen maar wel benoemd voor  het leven.

In 1998 werd er een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Pinochet. Uiteindelijk werd hij toch niet uitgeleverd aan Spanje omdat hij te ziek zou zijn bevonden.

Op de middag van 10 december 2006 overleed Augusto Pinochet op 91-jarige leeftijd in het militair ziekenhuis in de Chileense hoofdstad Santiago.

De grondwet van Chili is nog steeds de grondwet die door Pinochet werd ingesteld. Daarmee houdt het land zichzelf nog steeds in de tang.

Hoe laat je immers  het verleden achter als je er eigenlijk nog in woont!


De huidige regering wil een onderzoek starten naar de terreurdaden van weleer.

Hieronder zien jullie een fragment van Augusto Pinochet in 1974.

Hoe gaat het nu met Chili?

In 1990 keerde de democratie terug. Sinds de overgang wordt het land bestuurd door de Concertación de Partidos por la Democracia, een centrumlinkse coalitie van vier partijen. Het huidige staatshoofd, tevens regeringsleider, van Chili is een president die elke vier jaar gekozen wordt.In januari 2006 kozen de Chilenen hun eerste vrouwelijke president, Michelle Bachelet, van de Socialistische Partij van Chili. Zij werd beëdigd op 11 maart 2006.

Op 17 januari 2010 koos het land Sebastián Piñera (Santiago, 1 december 1949) als president (met 51,61% van de stemmen).

Hij won de tweede verkiezingsronde die plaats vond op 17 januari 2010, en werd ingezworen op 11 maart 2010. Piñera is een bekende econoom, investeerder, zakenman, politicus, filosoof en senaatslid.

Samenvatting film

Het verhaal begint in het jaar 1973. Gonzale Infante is een elfjarige jongen die in de betere wijken van Santiago woont. Zijn vader ziet Gonzale niet zo veel. Zijn snobistische moeder heeft een affaire met de rijke Roberto. Gonzale moet vaak mee als dekmantel.

Gonzale gaat naar het Sint – Georges college in Santiago. Deze school wordt geleid door Pater McEnroe. Op dat moment is Salvador Allende aan de macht in Chili.
De president houdt er marxistische ideeën op na. Dit wordt hem niet in dank afgenomen door de begoede burgers van Chili. Zij vinden het beleid van Allende maar niks. Ze hebben bang om hun bezittingen te verliezen.

Ondanks de spanningen in het land neemt Pater McEnroe de beslissing om de school open te stellen voor een aantal arme jongens uit de sloppenwijken. Hiermee probeert hij de twee werelden  te verzoenen die eigenlijk zo veel van elkaar verschillen. Pater McEnroe is een idealist en wilt de jongens leren dat iedereen gelijk is. Ongeacht de afkomst.

Het is dan ook dankzij dit project dat de ‘arme’ Pedro Machuca in contact komt met Gonzale. Ze komen samen in de klas te zitten. De kennismaking verloopt in het begin eerder afstandelijk. Na een pestincident neemt Gonzale het op voor Machuca. Dit betekent het begin van een intense vriendschap. De jongens trekken alsmaar meer met elkaar op. Gonzale ontmoet ook de familie van Machuca en wederzijds ontmoet Machuca ook de mama en zus van Gonzale. Bij Machuca treffen ze ook vaak Silvana aan. Zij is het nichtje van Machuca.  Samen worden ze precies de drie musketiers. Ze lijken onafscheidelijk.  Silvana zorgt er ook voor dat Gonzale en Machuca hun eerste kus in ontvangst mogen nemen. Ze beleven met hun drieën een zalige tijd.

Maar er zijn ook momenten dat de kloof tussen hen onoverbrugbaar lijkt. De achtergrond tussen hen is duidelijk voelbaar. Op een bepaald moment is de vader van Pedro stomdronken. Hij confronteert de jongens met het feit dat Pedro niet meer zal worden als een WC-poetser. Terwijl Gonzale volgens hem directeur zal worden van een bedrijf. Op dat moment begrijpen de jongens niet wat Pedro’s vader hier mee bedoeld. Verder in de film zal het echter schrijnend duidelijk worden.

De politieke toestand verergert in Chili. Hierdoor lopen de spanningen hoog op.
Dat wordt ook duidelijk voelbaar in de school.  Onderling tussen de leerlingen zijn er veel opstootjes. Een aantal ouders doen hun beklag tijdens een ouderavond. De moeder van Pedro wordt de mond gesnoerd door de moeder van Gonzale. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter en duidelijker.

Op 11 september 2011 wordt er abrupt een einde gemaakt aan het bewind van Allende. Er neemt dan namelijk een militaire staatsgreep plaats. Dit alles onder leiding van Pinochet. De school wordt overgenomen door soldaten. Pater McEnroe pleegt een stilzwijgend protest.

Ondertussen is Gonzale naar de krottenwijken gefietst. Daar treft hij een ware chaos aan. Mensen worden uit hun huis gesleurd en in camions gegooid als wilde dieren. Ook de vader van Pedro ontsnapt niet aan de razzia. In het gevecht dat daarop volgt wordt er plots geschoten. Silvana ligt dood op de grond. Gonzale kijkt verbijsterd toe en springt vervolgens snel op zijn fiets en vlucht weg. Daarna gaat de camera uit.


Wat blijft me vooral bij?

Ik heb enorm veel bijgeleerd. Zowel over de tijdsgeest waarin de film zich afspeelde als de geschiedenis die vooraf ging aan dit land.Waar ik echt versteld van sta is dat de wereld destijds wel toekeek maar niks ondernam. De Amerikanen hadden duidelijk aandeel in de bloedige staatsgreep van Pinochet. Tot de dag van vandaag is de grondwet nog steeds dezelfde als die tijdens zijn regime. Dat is echt wel straf. Dat kunnen wij ons niet voorstellen hier in Europa.

Zoals eerder vermeld was ik niet goed op de hoogte van de geschiedenis van Chili.
Over de communistische leider van toen wist ik niet veel. Na het kijken van de film ben ik er wel achter gekomen dat Salvador Allende eigenlijk iemand was die er marxistische ideeën op na hield. Hij kwam vooral op voor de armeren. Hij wilde een staat oprichten waar iedereen het goed had niet alleen de rijken. Hij werd echter enorm tegengewerkt. Dit heeft dan uiteindelijk geleid tot zijn eigen dood.Nota bene iemand van zijn eigen regering had besloten, nl. Pinochet,  hem een mes in zijn rug te steken. Uiteindelijk is deze dictator maar liefst 17 jaar aan de macht geweest in Chili. Indrukwekkend.

De grote contrasten tussen de twee groepen in Chili werden heel mooi verwoord door de twee jongens. Ze hebben allebei  een andere afkomst maar toch zijn ze in staat om een intense vriendschap op te bouwen.
Een mooie film. Een echte aanrader.


Bronnen

http://www.spitsnieuws.nl/archives/buitenland/2011/09/allende-opnieuw-begraven

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1004274
http://nl.wikipedia.org/wiki/Isabel_Allende
http://www.geschiedenis24.nl/dossiers/Allende-Salvador-1908-1973.html
http://www.movie2movie.nl/r5060-Recensie-Machuca.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Salvador_Allende
http://nl.wikipedia.org/wiki/Sebasti%C3%A1n_Pi%C3%B1era

encarta encyclopedie